HRABIA WŁADYSŁAW ZAMOYSKI

(1853-1924)

Władysław Zamoyski urodził się w Paryżu 18 listopada 1853 r., jako obywatel francuski. Ojcem jego był generał Władysław Zamoyski (1803-1868), a matką – Jadwiga z Działyńskich (1831-1923). Pochodził z rodziny o pięknych tradycjach patriotycznych, spokrewnionej z najznakomitszymi rodami arystokracji polskiej. W 1880 r. Władysław Zamoyski jr otrzymał w spadku po wuju – Janie Działyńskim dobra kórnickie koło Poznania, z zaleceniem kontynuowania dotychczasowej działalności Działyńskich, w dziedzinie nauki, kultury i oświaty. Odziedziczony majątek był dosyć rozległy, ale pod względem ekonomicznym zaniedbany. W jego skład wchodził m.in. Pałac Działyńskich i Zamek w Kórniku, z bogatymi zbiorami sztuki i bibliotecznym.

Młody dziedzic przybył w 1881 r., wraz z matką i siostrą Marią (1860-1937), do Wielkopolski, gdzie rozpoczęli wszechstronną działalność społeczną i patriotyczną. W 1882 r., obie Zamoyskie utworzyły w Kórniku, przy pomocy Władysława, słynną Szkołę Domowej Pracy Kobiet. Uczono w niej nie tylko wszelkiego rodzaju prac użytecznych w prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz higieny, rysunków i śpiewu, ale także literatury, historii i geografii Polski, a przede wszystkim wychowywano w duchu chrześcijańskim i patriotycznym. Szkoła przyjmowała dziewczęta ze wszystkich warstw społecznych: od szlachcianek do córek włościan.

Natomiast Władysława Zamoyskiego przekształcał kórnicki park w ośrodek, który miał się zajmować badaniem oraz aklimatyzacją drzew i krzewów. Współpracował też z wieloma organizacjami narodowymi, społecznymi, naukowymi i gospodarczymi, wspierając je także finansowo. Ważny był jego wkład w rozwój polskiej bankowości. Zaangażował się również w obronę narodowego stanu posiadania. W sumie, Zamoyscy stali się na terenie Wielkopolski czołowymi organizatorem skutecznej obrony kulturalnej i ekonomicznej Polaków przed uciskiem germanizacyjnym władz niemieckich, a Kórnik wyrósł na ośrodek pracy patriotycznej. Ta działalność stała się powodem, że znaleźli się oni wśród 35 tys. Polaków wydalonych z ziem zaboru pruskiego.

Zamoyscy po opuszczeniu Kórnika udali się do Paryża. Nie pogodzili się jednak z tą sytuacją i szukali gdzie indziej lepszych możliwości dla swoich poczynań. Wybór padł oczywiście na zabór austriacki, gdzie wówczas Polacy, w porównaniu z Rosją i Prusami, cieszyli się większymi swobodami. Tam została więc przeniesiona szkoła generałowej Zamoyskiej. Początkowo do Lubowli na Spiszu, a później do Kalwarii Zebrzydowskiej. Wreszcie umieszczono ją w Zakopanem na Bystrem (1889), a następnie, już na stałe, w Kuźnicach (1891 r.).

Był to jeden z głównych powodów przeniesienia się Zamoyskich pod Giewont. Drugim natomiast – zakup dóbr zakopiańskich. Zostały one bowiem wystawione na sprzedaż. Dlatego też polscy miłośnicy Tatr szukali różnych rozwiązań, aby dobra zakopiańskie nie dostały się w obce ręce. Jednak, jedno pod drugim, kończyły się one fiaskiem. Wreszcie, udało się przekonać Władysława Zamoyskiego, aby przystąpił w 1889 r. do przetargu, zakończonego sukcesem hrabiego.

W ten sposób nabył on dobra zakopiańskie, w skład których wchodziła m.in. znaczna część Tatr, w tym również tereny przy Morskim Oku. Kupno tatrzańskich posiadłości uwikłało go jednak w spór z właścicielem sąsiednich posiadłości, leżących wówczas po stronie węgierskiej księciem Christianem Hohenlohe. Ów niemiecki arystokrata postanowił bowiem powiększyć swoje włości o Dolinę Rybiego Potoku w Tatrach. Zamoyski, nie zważając na trudności oraz koszty, z całą energią i poświęceniem przeciwstawiał się tym roszczeniom, współpracując m.in. prof. O. Balzerem. Występował przy tym nie tylko w swoim imieniu, ale także innych zagrożonych właścicieli (głównie Nowobilskich z Białki i Towarzystwa Tatrzańskiego). Przede wszystkim jednak działał po to, by uratować ten teren dla Polski, w której niepodległość głęboko wierzył.

Konflikt ten, który był także sporem o kształt ówczesnej granicy politycznej między Galicją a Węgrami, został ostatecznie rozstrzygnięty na korzyść strony polskiej w 1902 r. Natomiast spór prywatny z ks. Hohenlohe zakończył się zwycięstwem Zamoyskiego w 1909 r.

Poza obroną Morskiego Oka, Zamoyski zasłużył się na wielu innych polach działalności. Dał się poznać, jako aktywny uczestnik życia publicznego. Był członkiem wielu organizacji (np. Towarzystwa Tatrzańskiego i „Sokoła”). W samym jedynie Zakopanem i na Podhalu jego dziełem jest m.in. linia kolejowa Chabówka – Zakopane, pierwsza zakopiańska elektrownia, ujęcia wody i początki wodociągów.

Jeszcze za życia rozpoczął przygotowania do powołania Fundacji „Zakłady Kórnickie”, której zapisał „dla celów nauki, oświaty i kultury” cały swój majątek, w tym dobra zakopiańskie, co w przyszłości dało podstawę do utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego.